Geirfa

Ailbennu rhywedd

ffordd arall o ddisgrifio proses drawsnewid rhywun. Fel arfer bydd mynd drwy broses ailbennu rhywedd yn golygu cael rhyw fath o driniaeth feddygol, ond gall hefyd olygu newid enwau, rhagenwau, gwisgo'n wahanol a byw yn y rhywedd maen nhw'n ei arddel. Mae ailbennu rhywedd yn nodwedd sydd wedi'i diogelu gan Ddeddf Cydraddoldeb 2010, ac mae'r term yn cael ei ddehongli ymhellach yng nghod ymarfer Deddf Cydraddoldeb 2010.  Mae'n derm sy'n achosi llawer o ddadlau ac yn un, teimlir Grŵp Cynghori Traws Stonewall, sydd angen ei adolygu.

Gender reassignment

Aml-niwro

cysyniad lle caiff gwahaniaethau niwrolegol eu cydnabod a'u parchu yn yr un modd ag unrhyw wahaniaeth arall.

Neurodiverse

Anneuaidd

Mae deuoliaeth rhywedd yn cyfeirio at y cysyniad bod pawb yn ffitio'n syml i un o ddau gategori, sef gwrywaidd a benywaidd. Anneuaidd yw'r term ymbarél am rywun nad yw'n ffitio'n syml i'r ddeuoliaeth honno, rhywun sydd ddim naill ai yn arddel hunaniaeth wrywaidd neu fenywaidd yn unig, neu sy'n gallu arddel hunaniaeth fel y ddau. 

Non-binary

Archwilio

y broses o ystyried eich cyfeiriadedd rhywiol a/neu eich hunaniaeth rhywedd chi eich hunan.

Questioning

Camenwi

camenwi yw defnyddio'r enw a roddwyd i rywun adeg ei eni, er eu bod nhw wedi newid eu henw ers hynny. Mae'r term yn aml yn cael ei gysylltu â phobl draws sydd wedi newid eu henwau fel rhan o'r broses o drawsnewid.

Deadnaming

Cwiar/Queer

yn y gorffennol roedd hwn yn derm dirmygus am bobl lesbiaidd, hoyw, deurywiol neu draws. Erbyn hyn mae'r term wedi ei adfeddiannu gan bobl lesbiaidd, hoyw, deurywiol a thraws ifanc yn enwedig, nad ydyn nhw'n arddel categorïau traddodiadol o ran hunaniaeth rhywedd a chyfeiriadedd rhywiol. Er hynny, mae rhai yn dal o'r farn ei fod yn derm dirmygus.

Queer

Cydryweddol

rhywun y mae eu hunaniaeth rhywedd yr un peth â'r categori rhyw y rhoddwyd nhw ynddo adeg eu geni. Dyma'r term am bawb heblaw pobl draws.

Cisgender or Cis

Cyfeiriadedd rhywiol

atyniad rhywiol, rhamantus a/neu emosiynol rhywun at berson arall.

Sexual orientation

Cyfunrywiol

gellir ystyried hwn yn derm mwy meddygol i ddisgrifio rhywun sydd â chyfeiriadedd rhywiol, rhamantus a/neu emosiynol tuag at rywun o'r un rhywedd. Mae'r term 'hoyw' yn fwy cyffredin bellach.

Homosexual

Cymhwysedd Gillick

term sy'n cael ei ddefnyddio mewn cyfraith feddygol i benderfynu a yw plentyn (o dan 16 oed) yn gallu cydsynio i'w driniaeth feddygol ei hun, heb orfod cael caniatâd gan riant neu heb orfod rhoi gwybod i riant.

Gillick competence

Cynghreiriad

rhywun syth a/neu gydryweddol (fel arfer) sy'n cefnogi aelodau o'r gymuned lesbiaidd, hoyw, deurywiol a thraws.

Ally

Datgelu heb gydsyniad ('Owtio'

pan fydd cyfeiriadedd rhywiol neu hunaniaeth rhywedd person lesbiaidd, hoyw, deurywiol neu draws yn cael ei ddatgelu i rywun arall heb eu cydsyniad.

Outed

Deuffobia

– ofn neu atgasedd tuag at bobl sy'n arddel hunaniaeth ddeurywiol.

Biphobia

Deurywiol

dyma derm sy'n cyfeirio at rywun sydd â chyfeiriadedd rhywiol, rhamantus a/neu emosiynol tuag at bobl o fwy nag un rhywedd.

Bisexual or Bi

Dod allan

pan fydd rhywun yn dweud wrth rywun/wrth bobl am y tro cyntaf eu bod nhw'n lesbiaidd, yn hoyw, yn ddeurywiol neu'n draws.

Coming out

Dyn trawsryweddol

term sy'n cael ei ddefnyddio i ddisgrifio rhywun a roddwyd mewn categori rhyw benywaidd adeg ei eni, ond sy'n arddel hunaniaeth dyn ac yn byw fel dyn. Yn aml bydd y term yn cael ei fyrhau i 'dyn traws', neu weithiau FTM, sef talfyriad o'r Saesneg am 'benyw-i-wryw'.

Transgender man

Dysfforia rhywedd

term sy'n cael ei ddefnyddio i ddisgrifio pan fydd rhywun yn profi anesmwythder neu drallod oherwydd bod gwrthdaro rhwng eu hunaniaeth rhywedd a'r categori rhyw y rhoddwyd nhw ynddo adeg eu geni. Hwn hefyd yw'r diagnosis clinigol ar gyfer rhywun nad yw'n teimlo'n gyfforddus gyda'r categori rhywedd y rhoddwyd nhw ynddo adeg eu geni.

Gender dysphoria

Heterorywiol / Syth

term sy'n cyfeirio at rywun sydd â chyfeiriadedd rhywiol, rhamantus a/neu emosiynol at bobl o'r rhywedd arall.

Heterosexual / Straight

Homoffobia

ofn neu atgasedd tuag at rywun sy'n arddel hunaniaeth lesbiaidd neu hoyw.

Homophobia

Hoyw

term i ddisgrifio dyn sydd â chyfeiriadedd rhywiol, rhamantus a/neu emosiynol tuag at ddynion. Mae hefyd yn derm cyffredinol ar gyfer rhywioldeb hoyw a lesbiaidd – mae rhai menywod yn defnyddio'r term hoyw i ddiffinio eu hunain yn hytrach na lesbiaidd.

Gay

Hunaniaeth rhywedd

ymdeimlad mewnol rhywun o'u rhywedd nhw eu hunain, boed hynny'n wrywaidd, yn fenywaidd neu'n rhywbeth arall (gweler y term 'anneuaidd'), a all fod yn cyfateb, neu ddim yn cyfateb, i'r categori rhyw y rhoddwyd nhw ynddo adeg eu geni.

Gender identity

Lesbiaidd

term sy'n cyfeirio at fenyw sydd â chyfeiriadedd rhywiol, rhamantus a/neu emosiynol tuag at fenywod.

Lesbian

LHDT

yr acronym ar gyfer lesbiaidd, hoyw, deurywiol a thraws. Gan fod yr acronym yn anghyffredin yn Gymraeg, mae tueddiad i ysgrifennu'r geiriau'n llawn.

LGBT

Menyw drawsryweddol

term sy'n cael ei ddefnyddio i ddisgrifio rhywun a roddwyd mewn categori rhyw gwrywaidd adeg ei geni, ond sy'n arddel hunaniaeth menyw ac yn byw fel menyw. Yn aml bydd y term yn cael ei fyrhau i 'menyw draws', neu weithiau MTF, sef talfyriad o'r Saesneg am 'gwryw-i-fenyw'.

Transgender woman

Mynegiant rhywedd

sut mae unigolyn yn dewis mynegi eu rhywedd, yng nghyd-destun disgwyliadau cymdeithasol rhywedd. Fodd bynnag, nid oes rheidrwydd bod unigolyn nad yw'n cydymffurfio â disgwyliadau cymdeithasol o ran rhywedd yn arddel hunaniaeth draws.

Gender expression

Panrywiol

term sy'n cyfeirio at rywun nad yw'n cael ei gyfyngu o ran atyniad rhywiol at bobl eraill ar sail rhyw biolegol, rhywedd neu hunaniaeth rhywedd y bobl hynny.

Pansexual

Rhagenw

geiriau rydyn ni'n eu defnyddio i gyfeirio at rywedd rhywun wrth sgwrsio – er enghraifft, 'fe' neu 'hi'. Mae'n well gan rai i bobl gyfeirio atyn nhw mewn iaith sy'n niwtral o ran rhywedd a defnyddio rhagenwau fel 'nhw' yn lle 'fe' neu 'hi'.

Pronoun

Rhyngryw

term sy'n cael ei ddefnyddio i ddisgrifio rhywun a allai fod â nodweddion biolegol y ddau ryw, neu rywun nad yw eu nodweddion biolegol yn cyd-fynd â rhagdybiaethau cymdeithasol am yr hyn sy'n gwneud rhywun yn wrywaidd neu'n fenywaidd. Gall pobl ryngryw arddel hunaniaeth wrywaidd, hunaniaeth fenywaidd neu hunaniaeth anneuaidd. Mae Stonewall yn gweithio gyda grwpiau rhyngryw i ddarparu gwybodaeth a thystiolaeth i bartneriaid a rhanddeiliaid am feysydd lle mae pobl ryngryw yn profi anfantais ond, ar ôl trafod gydag aelodau o'r gymuned ryngryw, nid yw'n cynnwys materion i bobl ryngryw fel rhan o'i chylch gorchwyl ar hyn o bryd.

Intersex

Rhyw

mae pobl yn cael eu rhoi mewn categori rhyw ar sail nodweddion rhyw sylfaenol (yr organau cenhedlu) a'r swyddogaethau atgynhyrchu. 

Sex

Rhywedd

gan amlaf yn cael ei mynegi fel gwrywdod a benyweidd-dra, yn bennaf, mae rhywedd yn cael ei bennu gan ddiwylliant ac yn seiliedig ar y rhyw a bennwyd i bobl adeg eu geni.

Gender

Rhywedd amrywiol

rhywun nad yw'n cydymffurfio ag ymddygiad a rolau mae cymdeithas yn eu disgwyl ar sail y categori rhywedd y rhoddwyd nhw ynddo adeg eu geni. Mae'r term yma'n cael ei ddefnyddio'n aml yng nghyd-destun plant neu bobl ifanc.

Gender variant

Rhywun sydd â hanes traws

rhywun sy'n arddel hunaniaeth wrywaidd neu fenywaidd neu ddyn neu fenyw, ond oedd mewn categori rhyw gwahanol adeg eu geni. Mae hyn yn cael ei ddefnyddio fwy fwy gan bobl i gydnabod hanes traws.

Person with a trans history

Traws

term ymbarél i ddisgrifio pobl nad yw eu rhywedd yr un peth â'r categori rhyw y rhoddwyd nhw ynddo adeg eu geni, neu lle mae gwrthdaro rhwng eu rhywedd a'r categori rhyw y rhoddwyd nhw ynddo. Gall pobl draws ddefnyddio un neu fwy o blith amrywiaeth eang o dermau i ddisgrifio eu hunain, gan gynnwys (ymhlith termau eraill) Traws, Trawsryweddol, Trawsrywiol, Anneuaidd, Anghydffurfiol o ran rhywedd, Croeswisgwr, Di-rywedd, Trydydd rhywedd, Deu-rywedd, Dyn Traws, Menyw Draws, Traws gwrywaidd, Traws benywaidd, a Genderqueer.

Trans

Trawsffobia

ofn neu atgasedd at rywun sy'n arddel hunaniaeth draws, gan gynnwys gwadu/gwrthod derbyn eu hunaniaeth rhywedd.

Transphobia

Trawsnewid

y camau y bydd person traws yn eu cymryd o bosibl er mwyn byw yn y rhywedd maen nhw'n ei arddel. Bydd proses drawsnewid pawb yn golygu pethau gwahanol. I rai bydd yn golygu triniaeth feddygol o ryw fath, fel therapi hormonau a llawdriniaeth, ond nid pob person traws sy'n gallu nac yn dymuno cael triniaeth o'r fath. Gall trawsnewid hefyd olygu pethau fel dweud wrth ffrindiau a theulu, gwisgo'n wahanol a newid dogfennau swyddogol.

Transitioning

Trawsrywiol

yn y gorffennol roedd hwn yn derm mwy meddygol (gweler hefyd 'cyfunrywiol') er mwyn cyfeirio at rywun oedd wedi trawsnewid i fyw yn y rhywedd 'gwrthgyferbyniol' i'r categori y rhoddwyd nhw ynddo adeg eu geni. Mae'r term yn dal i gael ei ddefnyddio gan rai, ond mae'n well gan lawer ddefnyddio'r termau 'traws' neu 'trawsryweddol'.

Transsexual

Tystysgrif Cydnabod Rhywedd

mae'r dystysgrif hon yn galluogi pobl draws i gael cydnabyddiaeth gyfreithiol o'r rhywedd datganedig, ac i gael tystysgrif geni newydd. Fydd pob person traws ddim yn gwneud cais am Dystysgrif Cydnabod Rhywedd, ac ar hyn o bryd mae'n rhaid i chi fod dros 18 oed er mwyn gwneud cais. Does dim angen Tystysgrif Cydnabod Rhywedd arnoch chi er mwyn newid eich marciau rhywedd yn y gwaith nac i newid eich rhywedd yn gyfreithiol ar ddogfennau eraill fel eich pasbort.

Gender Recognition Certificate (GRC)

Ystrydebau rhywedd

y ffordd rydyn ni'n disgwyl i bobl ymddwyn yn y gymdeithas yn ôl eu rhywedd, neu'r hyn sy'n cael ei dderbyn yn gyffredinol fel ymddygiad 'normal' i rywun o'r rhywedd hwnnw.

Gender stereotypes